Het gebouw bestond uit twee grote ruimten. In de grote expositiezaal stonden ongeveer 100 instrumenten opgesteld, keurig gerangschikt en voorzien van een korte toelichting. Een tweede zaal was ingericht als concertruimte met daarin ook een aantal instrumenten, met name grote pedaalharmoniums. Hier waren tevens zo’n 150 zitplaatsen voor publiek, met voorin ruimte waar muziekgezelschappen en musici met hun instrumenten konden plaatsnemen.

Historie

De collectie was ooit begonnen door Jan Vos, een harmoniumliefhebber uit Klazienaveen. Hij maakte in 1953 kennis met het harmonium, toen zijn ouders bij orgelhandel Boot in Bodegraven zo’n instrument kochten. Hij raakte geïnteresseerd, begon oude exemplaren op te knappen en bouwde een verzameling op die eind jaren ‘90 uit zo’n 30 instrumenten bestond. Vrijwel elk instrument was door hem weer bespeelbaar gemaakt.
Ondertussen was in 1989 de Harmoniumvereniging Nederland opgericht, waar Jan lid van werd en zelfs bestuurslid. Deze vereniging had een aantal pogingen ondernomen om te komen tot de oprichting van een landelijk harmoniummuseum. Toen dit niet lukte ging Jan zelf op zoek in zijn eigen omgeving: de provincie Drenthe. Een onderkomen werd gevonden: in 2000 werd het Harmonium Museum Drenthe opgericht, met een expositie van 15 harmoniums in de oude St. Anthoniuskerk in Zwartemeer. De tentoonstelling werd op zaterdag 5 augustus feestelijk geopend. Samen met de eigenaar van het kerkgebouw werd in datzelfde jaar ook de Stichting Harmonium Museum Drenthe opgericht. Helaas was deze kerkruimte veel te vochtig om daar de verzameling permanent op te stellen.
Al snel kwam men in contact met het Veenpark in Barger-Compascuum, waar kerstwandelingen georganiseerd werden. Daar zag men wel mogelijkheden om het harmonium in de activiteiten rond het Veenpark te betrekken. Zo startte op 29 maart 2001 het Harmonium Museum Drenthe in het voormalig Turftheater in het Veenpark.

Opstart

Tijdens de eerste jaren in het Veenpark vroeg de verdere inrichting en aanpassing van het gebouw veel aandacht en energie. Het gebouw moest geschikt gemaakt worden als onderkomen voor een museumcollectie, de inrichting moest afgestemd worden op grote groepen publiek en men wilde voldoen aan de voorwaarden om als erkend museum geregistreerd te worden. Met de hulp van studenten van de Hogeschool Drenthe werd het gebouw ook aan de buitenkant aangepast. Op de voorgevel werd een klavier geschilderd met reusachtige witte en zwarte toetsen, zodat het al van ver te herkennen was. En deze inspanningen werden beloond. Doordat het gebouw onderdeel van het Veenpark was kreeg men ook veel bezoekers die niet zozeer voor het harmonium kwamen, maar ‘toevallig’ het museum bezochten. Veel opmerkingen in het gastenboek laten zien dat men verrast was door wat men in het museum zag en meemaakte.

Bestuur en vrijwilligers

Toen het museum in 2001 naar Barger-Compascuum verhuisde werd ook het stichtingsbestuur gewijzigd en uitgebreid. Uiteindelijk bestond het bestuur uit 4 leden, die allen direct bij de dagelijkse praktijk in het museum betrokken waren. Jan Vos kreeg o.a. assistentie van Jaap en Hennie Bos, ook harmoniumliefhebbers en leden van de Harmoniumvereniging. Zij, en andere harmoniumliefhebbers, zorgden er mede voor dat de collectie verder uitgebreid werd met een groot aantal instrumenten.
Jan Vos had de taak van conservator op zich genomen. Indien nodig werden de instrumenten door hem gerestaureerd. Deze taak bleek echter te groot te zijn voor 1 persoon. Vanaf 2004 kon het museum over een eigen restaurator beschikken in de persoon van Mannes Welleweerd. Diverse instrumenten zijn sindsdien door hem gerestaureerd en weer speelklaar gemaakt.
Ook werd het bestuur uitgebreid met iemand die de PR voor zijn rekening nam, t.w. Bert Koerselman.
Daarnaast kreeg men ondersteuning van een adviseur, Wim Olthof, iemand die helemaal thuis was in de harmoniumwereld. Als organist werd regelmatig een bijdrage geleverd door Henk Stekelenburg, muziekdocent en organist in Emmen.
Naast deze kleine kring van betrokkenen was er een grote kring van vrijwilligers, die één of meerdere dagdelen per week in het museum met hand- en spandiensten wilden helpen. De belangrijkste taak was het ontvangen en rondleiden van gasten. Steeds meer mensen wisten het Harmonium Museum te vinden. Zo mocht men in september 2002 al de 10.000ste bezoeker welkom heten.
De meeste vrijwilligers kwamen uit Drenthe, maar sommigen kwamen van ver en hadden er veel reistijd voor over om als vrijwilliger in het museum mee te werken. Allen met een grote liefde voor het harmonium en gedreven door een passie om anderen mee te laten genieten van deze unieke collectie.
Met studenten van de Hogeschool Drenthe werd gewerkt aan een nationale en internationale promotie. Zo was er eind 2004 een museum, aangestuurd door een stichting met een eigen bestuur, bijgestaan door een aantal deskundigen en een grote groep vrijwilligers.

Ontwikkeling en groei collectie

Activiteiten

Het museum was tussen Goede Vrijdag en de herfstvakantie voor bezoekers geopend. Elke dag waren bezoekers welkom en werden deze door vrijwilligers ontvangen en rondgeleid.
Tijdens deze rondleidingen werden diverse instrumenten door één van de vrijwilligers bespeeld. Ook mochten bezoekers zelf achter het harmonium plaats nemen om het een en ander ten gehore te brengen. In het gastenboek staan diverse opmerkingen over de goede herinneringen die weer boven kwamen bij het zien van de instrumenten en het horen van de vertrouwde klanken.
Voor veel bezoekers was het harmonium onlosmakelijk verbonden met zingen. Velen herinnerden zich hoe er thuis rond het harmonium gezongen werd. Het was opvallend dat men regelmatig bezoek kreeg van groepen bezoekers vanuit een vereniging, koor of kerkelijke gemeente, die met elkaar weer eens heerlijk bij het harmonium wilden zingen. Zo werden er regelmatig zanguurtjes georganiseerd onder de titel Samen zingen bij het harmonium. Van sommige koren werd zelfs in samenwerking met het museum een CD-opname gemaakt.
Daarnaast werd meegewerkt aan de kerstwandelingen die elk jaar vanuit het Veenpark georganiseerd werden.
Ook musici wisten het Harmonium Museum te vinden. Regelmatig werden concerten georganiseerd waaraan door organisten van naam werd meegewerkt.

Tijdens de eerste 10 jaar van het museum lag de nadruk op het verzamelen en tentoonstellen van instrumenten. In de jaren daarna kwam er, mede door de inbreng van enkele vrijwilligers, aandacht voor PR middels moderne media. In 2016 werd een fraaie instructievideo gemaakt, waarop de geschiedenis en werking van het harmonium uiteengezet werd. De CD Sprekende Tongen werd in eigen beheer uitgegeven.
Ook een brochure over Nederlandse harmoniumbouwers zag het licht. Het was de bedoeling om een serie van dit soort brochures samen te stellen, maar daar is het helaas nooit van gekomen.
In 2017 werd n.a.v. de publicatie van het boek van Joop Rodenburg over de Nederlandse harmoniumbouwer Van der Tak een thematentoonstelling georganiseerd waarin instrumenten van deze bouwer centraal stonden. Als toelichting bij deze tentoonstelling was een beknopte brochure samengesteld waarin bouwer en getoonde instrumenten kort toegelicht werden. De tentoonstelling werd geopend met een presentatie over deze bouwer en een harmoniumconcert.
In 2019 werd een tentoonstelling georganiseerd over de Amerikaanse harmoniumbouwer Mason & Hamlin. Deze werd officieel geopend door de wethouder van Emmen, en werd ook omlijst met een presentatie over deze bouwer.

Vertrek uit het Veenpark

Hoewel er tussen 2015 en 2020 diverse activiteiten georganiseerd werden die zorgden voor aandacht en publiciteit, werd het steeds lastiger om de vacatures binnen het stichtingsbestuur te vervullen. Deze situatie werd ernstig toen in 2019 de toenmalige voorzitter overleed en Jan Vos een jaar later vanwege zijn gezondheid terug moest treden.
In 2020 kreeg men bovendien te maken met de coronapandemie en de beperkingen die daarmee gepaard gingen. Zowel het Harmonium Museum als het Veenpark hadden daarmee te maken. Toen deze periode ten einde liep, gaf de directie van het Veenpark aan een nieuw beleid te hebben ontwikkelt om het Veenpark een toekomst te geven. Helaas paste het Harmonium Museum niet in deze nieuwe opzet en vorderde het Veenpark het gebouw terug, waarin het Harmonium Museum twee decennia zijn onderkomen had gevonden. Het bestuur zocht naarstig naar een nieuwe locatie en heeft diverse potentiële locaties, zowel binnen de Gemeente Emmen, als daarbuiten, onderzocht. De combinatie van het bestaande tekort aan bestuursleden en de noodzaak om uit te zien naar een nieuwe locatie zorgde ervoor dat er uiteindelijk een nieuw bestuur kwam dat een breder doel voor ogen had, dan alleen de zorg voor het behoud van de collectie: men wilde het muziekleven in Emmen nieuw leven inblazen. Als onderdeel hiervan werd gezocht naar huisvesting van het Harmonium Museum in een pand waarin de museumfunctie gecombineerd zou worden met repetitieruimte voor orkesten, koren en bands, met ruimte voor muzieklessen en met een podium voor amateurmusici. Museum Geelvinck werd in deze nieuwe opzet betrokken als partner. Ondanks, dat een geschikte locatie in Emmen gevonden werd en het nieuwe concept daar goed in zou gepast hebben, wees de gemeente de voorstellen af; deze zouden niet in het bestaande gemeentelijke beleid passen. Het bestuur zag daardoor geen andere mogelijkheid dan de collectie terug te brengen tot een kerncollectie van ca. honderd instrumenten. Vervolgens werd de LAMO toegepast en konden de overige instrumenten grotendeels worden herplaatst bij liefhebbers. Het restant werd overgedragen aan een kunstenaar. Op suggestie van de RCE werd de kerncollectie als geheel in de LAMO geplaatst. Na het doorlopen van deze procedure, werd de collectie voorlopig in tijdelijke bruikleen geplaatst bij Museum Geelvinck. Op deze wijze konden wij voor de kerncollectie museaal beheer voor de komende tijd borgen. Museum Geelvinck heeft de collectie in een depot voor piano’s opgeslagen. Vanaf 1 april 2024 draagt dit partnermuseum de verantwoordelijkheid voor de collectie.
Helaas eindigde daarmee een periode van ruim 20 jaar waarin het Harmonium Museum Nederland op het Veenpark in Barger Compascuum tienduizenden mensen in de gelegenheid gesteld heeft om kennis te maken met het harmonium en de ontwikkeling van dit voor de Nederlandse muziekwereld van de 19e en 20e eeuw belangrijke muziekinstrument.
Gelukkig blijft de collectie behouden, zodat dit stukje erfgoed blijft voortbestaan, en te zijner tijd op een andere locatie en in een andere vorm getoond en beluisterd kan worden. Stichting Harmonium Museum Nederland blijft zich inzetten voor het behoud van deze museale collectie en verwacht in samenwerking met Museum Geelvinck in de toekomst op een nieuwe locatie een doorstart van het museum te kunnen maken.